Afscheid nemen in tijden van corona

Herdenkingsrituelen voor lokale gemeenschappen

Afscheidsrituelen zijn van alle culturen en alle tijden. Ze horen bij de mens. Ze helpen ons omgaan met een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in ons leven, het verlies van een geliefde. Op deze momenten delen we herinneringen, vreugde en verdriet met elkaar en met de gemeenschap. Om daarna weer verder te kunnen gaan. Een mooi afscheid geeft troost. Een mooi begrafenisritueel biedt kracht en erkenning. Het doet pijn als dit niet op een gepaste manier kan gebeuren. Er blijft dan iets openstaan.

Voor wie het afgelopen jaar afscheid moest nemen van een geliefde waren de gevolgen van de corona-pandemie bijzonder zwaar. Het afscheid gebeurde immers in erg moeilijke, bevreemdende en beperkende omstandigheden. Dat laat sporen na.

De afgelopen jaren zetten enkele zwaar getroffen gemeenten stappen om nabestaanden te helpen in hun verwerkingsproces door het opzetten van een herdenkingsceremonie. De omstandigheden waarin mensen overleden – vaak zonder fysieke aanwezigheid van hun geliefden – kunnen niet meer veranderd worden. Het blijft een wonde die heling vraagt. Het is een persoonlijk proces, maar de steun van de gemeenschap kan een belangrijke rol spelen. Een gepast gemeenschappelijk ritueel is immers helend en verbindend. Het helpt mensen bij hun verwerking door het verdriet en de pijn te erkennen, de herinnering te delen en zo het verlies samen te dragen. Tegelijk biedt een ritueel ook ruimte voor verbinding, nieuwe hoop en vertrouwen in de toekomst. Het markeert de overgang naar een nieuw begin, samen, waarin het gemis een plek krijgt.

Deze herdenkingsrituelen zijn niet alleen betekenisvol voor de mensen die direct getroffen werden door het verlies van een dierbare, maar ook voor de rest van de gemeenschap. Deze crisis raakt immers iedereen op zijn/haar manier. Elke ceremonie – en de voorbereiding ernaartoe – creëert een ruimte om je eigen hart te openen voor de pijn van anderen, maar ook van jezelf. Het aangaan van de hartsverbinding die op zo’n bijzonder moment mogelijk wordt kan de basis worden voor diepe heling en verlichting. Het vraagt moed, maar is ook een bijzondere kans voor een hechtere, meer mens-gedragen gemeenschap. 

Ik mocht de stad Sint Truiden begeleiden bij de ontwikkeling van een publieke herdenkingsceremonie, die via de regionale TV live door alle Limburgers gevolgd kon worden. Samen kozen we voor het vergeet-me-nietje als blijvend symbool van de herdenking.

En ik begeleidde de gemeente Alken bij het creëren van een herdenkingsritueel, een herdenkingsmonument en de inrichting van drie troostplekken. Ook Alken koos voor een bloem als symbool: de gele paardenbloem staat voor de zon, het volle leven dat altijd blijft doorgaan; de witte bol voor de maan, het afscheid, het verdriet én de hoop. Op 13 maart, een jaar na de start van de eerste lockdown, werden in Alken de troostplekken geopend. Omdat het nog niet mogelijk was om met veel mensen samen te komen werd een filmpje gemaakt dat je kan zien op www.alken.be/alkenherdenkt. De uitgebreide ceremonie was door de aanhoudende crisis niet meer haalbaar.

In 2022 mocht ik, samen met met mijn collega’s van Corporate Rituals, ook de stad Lommel begeleiden. Deze keer bij het openen van hun Onument, een gedenkplek in cirkelvorm voor allen die in moeilijke omstandigheden overleden waren. Hier reikte ik vooral een concept aan voor een ceremonie met dansers, muzikanten, poëzie en een kinderkoor, met de troostende en transformerende symboliek van de elementen.

Voel je als gemeenschap of organisatie de nood om een gedeelde rituele bedding te geven aan het omgaan met verlies? Contacteer me gerust voor een vrijblijvend gesprek.